Każde dziecko stanowi odrębną indywidualność, jedyną w swoim rodzaju niepowtarzalną osobę.
Dzieci trzyletnie znajdują się w pierwszej fazie okresu przedszkolnego, w którym dokonują się dynamiczne
i intensywne przemiany rozwojowe. Aby określić możliwości rozwojowe dzieci trzyletnich, konieczne jest prześledzenie wszystkich sfer rozwoju na tym etapie. Wśród różnych sfer rozwoju dzieci trzyletnich można wyróżnić:
- rozwój fizyczny i motoryczny,
- rozwój procesów poznawczych,
- rozwój emocjonalny,
- rozwój społeczny,
- rozwój osobowości
Rozwój fizyczny i motoryczny
W rozwoju fizycznym i motorycznym trzylatka następują wyraźne osiągnięcia. Zmieniają się proporcje ciała
i doskonali się sprawność motoryczna. Sylwetka dziecka charakteryzuje się krótkimi kończynami przy dość dużej głowie i długim tułowiu. Układ kostny i mięśniowy są jeszcze słabe. Dzieci w tym wieku są mało odporne na wysiłek. Długie stanie, siedzenie w jednym miejscu i pozycji, dłuższy spacer szybko je męczy. Do podstawowych sprawności ruchowych należą takie czynności motoryczne jak: chód, bieg, skoki, wspinanie się oraz ruchy dostosowane do pokonywania przeszkód. Precyzyjne ruchy dłoni sprawiają dzieciom trzyletnim sporą trudność, ale potrafią one rysować i malować stosując szerokie ruchy ręki oraz ugniatać elastyczny materiał plastyczny.
Układ nerwowy dziecka trzyletniego jest niezwykle słaby i delikatny, podatny na zmęczenie. Dominują w nim procesy pobudzania nad procesami hamowania. Organizm dziecka nie jest zdolny do odbierania dużej ilości silnych bodźców. Zachowanie dziecka cechuje impulsywność i zmienność. Dziecko obserwując dorosłych oraz naśladując ich, opanowuje stopniowo czynności związane z życiem codziennym: myciem, jedzeniem, ubieraniem, sprzątaniem, lecz wymaga to ciągłych ćwiczeń, a także zachęty w atmosferze spokoju
i życzliwości.
Rozwój procesów poznawczych
W sferze poznawczej u dzieci trzyletnich następuje intensywny rozwój. Żadna z funkcji psychicznych nie jest jeszcze w pełni rozwinięta i ukształtowana. Myślenie, mowa i spostrzeżenia są związane z działaniem.
Charakterystyczne jest więc tutaj tzw. myślenie sensoryczno – motoryczne, co oznacza, że dziecko rozwiązuje zadania, gdy ma bezpośredni kontakt z różnorodnymi przedmiotami w działaniu samodzielnym lub przy pomocy osoby dorosłej. Dziecko trzyletnie poznaje otaczający świat wielozmysłowo –polisensorycznie. Najważniejsze, pierwsze miejsce zajmują spostrzeżenia wzrokowe. Dlatego zwraca ono uwagę na to, co jest duże, kolorowe, wyróżniające się z otoczenia.
Źródłem wrażeń dziecka trzyletniego jest nie tylko jego świat zewnętrzny, ale także i to co dzieje się wewnątrz organizmu. Bardzo ważną rolę spełnia tu wzrok i słuch. Dziecko poznaje przede wszystkim te przedmioty i ich cechy, które odgrywają bezpośrednią rolę w wykonywanej czynności. Zaczyna odróżniać kolory, choć jeszcze nie potrafi ich nazwać. W swoim spostrzeganiu kieruje się najpierw barwą, a potem kształtem przedmiotów. Obserwujemy też początki zainteresowań muzycznych. Trzylatek potrafi zaśpiewać piosenkę, czy rozpoznać odgłosy z najbliższego, znanego mu otoczenia.
Uwaga i pamięć mają charakter mimowolny; skoncentrowana jest na silnych i atrakcyjnych bodźcach. Dziecko zmienia często przedmioty, zainteresowania, przerywa rozpoczęte czynności.
Istotną rolę w rozwoju orientacji trzylatka w otaczającym go świecie odgrywa mowa. Jest ona bezpośrednio związana z wrażeniami i spostrzeżeniami. Dziecko w wieku trzech lat zna około 1000 słów. Są to przede wszystkim rzeczowniki, czasowniki i przymiotniki. Trzylatek wykazuje tendencje do tworzenia neologizmów – tworzy „nowe”, własne słowa. Potrafi budować proste pod względem gramatycznym zdania rozwinięte,
a także różne rodzaje zdań złożonych.
Rozwój mowy i myślenia trzylatka powodują, że jego zabawy stają się coraz bardziej urozmaicone i złożone, a z drugiej strony różnorodność form zachowania dziecka przyczynia się do rozwoju mowy i myślenia,
a także pozostałych procesów poznawczych.
Rozwój emocjonalny
Istotne znaczenie w procesie adaptacji dziecka trzyletniego do przedszkola ma rozwój emocjonalny. Najczęściej trudności, w przystosowaniu się do nowego środowiska spowodowane są chwiejnością uczuciową
i dużą wrażliwością dziecka. Reakcje wywołane różnymi emocjami są zwykle gwałtowne i krótkotrwałe, a ich siła i czas są niewspółmierne do przyczyn, które je wywołały. Małe dziecko potrafi bardzo się złościć i płakać, a za chwilę jest spokojne i roześmiane.
Czynnikami, które najbardziej wpływają na rozwój emocjonalny dziecka jest spokój, czułość oraz zaspokajanie potrzeb. U trzylatków najważniejszą z nich jest potrzeba bezpieczeństwa. Dziecko trzyletnie jest kochające, towarzyskie, przyjazne, ugodowe i łatwo ulega sugestiom innych. Z łatwością przyjmuje relacje i cechy charakteru osób dorosłych. Ponieważ dziecko nie potrafi ukrywać i tłumić uczuć, odzwierciedlają się one wyraźnie w jego zachowaniu: gestach, mimice, okrzykach, głośnym śmiechu i płaczu.
Dziecko w wieku trzech lat jest nie tylko impulsywne, skłonne do wyładowywania swoich afektów, ale także zmienne w swych uczuciach i nastrojach. Jego emocje szybko się wytwarzają, ale też szybko gasną, a raczej przeradzają się w inne, nawet krańcowo odmienne uczucia. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od śmiechu do łez. Raz jest pogodne i wesołe, to znów niespokojne albo zasmucone czy zatroskane. Czasem bawi się grzecznie samo przez dłuższy czas, kiedy indziej żąda, aby się nim zajmować, grymasi i kaprysi. Tę zmienność uczuć u dzieci nazywamy labilnością uczuciową. Ta labilność uczuciowa w powiązaniu z łatwością ekspresji uczuć sprawia, że dzieci trzyletnie nie są jeszcze dojrzałe i zrównoważone emocjonalnie.
Rozwój społeczny
Rozwój społeczny dziecka dotyczy różnorodnych kontaktów społecznych, jakie dzieci nawiązują w domu
i w przedszkolu.
Charakterystyczną cechą dziecka trzyletniego jest egocentryzm. We wszystkim co dziecko robi, kieruje się dążeniem do zaspokojenia swoich potrzeb. Potrzeba kontaktów społecznych jest tu zwykle zaspokajana poprzez przebywanie z matką.
W pierwszych miesiącach pobytu w przedszkolu dzieci nie bawią się ze sobą, lecz obok siebie. Chociaż zdarza się, że nawiązują między sobą krótkotrwałe kontakty werbalne. Widać tu także tendencje do naśladownictwa, dlatego też w organizacji zabawy małe dziecko chętnie zdaje się na wychowawczynie.
W stosunku do rówieśników wykazuje minimalne uspołecznienie. W zabawach grupowych dziecko uczy się zaspokajać nie tylko potrzeby własne, ale i innych. Uczy się norm postępowania społecznego oraz sposobów postępowania związanych z przyjętą na siebie rolą.
Dzieci w tym wieku nie są w stanie dłużej współdziałać ze sobą, uzgadniać planów wspólnej zabawy, lecz nawiązują krótkotrwałe kontakty werbalne i pozawerbalne. Dopiero pod wpływem dłuższego, wspólnego pobytu rozwijają się pełniejsze kontakty. Dziecko uczy się poruszać w świecie samodzielnie, zaznacza własną odrębność, rozgranicza między: ja, moje – ty, twoje. Chce samodzielnie wykonywać różne czynności i osiągać sukces w tym co robi – próbuje samo jeść łyżką, ubiera samodzielnie czapkę itp.
Rozwój osobowości
W wieku przedszkolnym kształtują się podstawowe zręby osobowości. Dziecko trzyletnie znajduje się na etapie formowania struktury „ja”. Jego świadomość odrębności własnej osoby, jak i wiara w siebie są jeszcze bardzo słabe. Dziecko nie zna swoich możliwości w nowych sytuacjach, co utrudnia mu przystosowanie się do środowiska. Dzieci wchodzą w okres średniego dzieciństwa ze świadomością własnej odrębności. Zaczyna się rozwijać obraz własnej osoby, na który składają się: imię, płeć, posiadane rzeczy, codzienne zachowania.
Opracowała Ewa Krzymińska
